Σημαντικές προκλήσεις αναμένεται να αντιμετωπίσουν κάποια κράτη μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ) μεσοπρόθεσμα ως αποτέλεσμα της γήρανσης του πληθυσμού, κάτι το οποίο θα δημιουργήσει κλυδωνισμούς στα Συνταξιοδοτικά Ταμεία και στις κοινωνικές παροχές. Τα στοιχεία τα οποία πρόσφατα δημοσίευσε η Eurostat είναι άκρως κατατοπιστικά για τις μελλοντικές πιέσεις που ενδεχομένως να υπάρξουν στα κράτη μέλη σε ό,τι αφορά τα Συνταξιοδοτικά Ταμεία, τα Ταμεία Υγείας αλλά και τις κοινωνικές δαπάνες και παροχές.
Σύμφωνα με τη Eurostat, το συνολικό ποσοστό γονιμότητας -δηλαδή ο αριθμός των παιδιών για κάθε γυναίκα σε αναπαραγωγική ηλικία- μειώθηκε κατά μέσο όρο στην ΕΕ από 2,4 το 1970 σε 1,5 το 2020. Το 1990 τα περισσότερα κράτη μέλη είχαν ήδη δείκτες γονιμότητας πολύ κάτω από το 2,1, το επίπεδο που απαιτείται για την αναπλήρωση του υπάρχοντος πληθυσμού. Μάλιστα, με βάση τις προβλέψεις της Eurostat ο αριθμός των πολιτών ο οποίος είναι 75 ετών και άνω αναμένεται να αυξηθεί από 43,8 εκατομμύρια το 2020 σε 75,4 εκατομμύρια το 2050.
Σε πρόσφατη έκθεση για τη δημογραφική αλλαγή, η Κομισιόν επισημαίνει πως προβλέπεται περαιτέρω μείωση του μεγέθους του πληθυσμού σε εργάσιμη ηλικία τις επόμενες δεκαετίες. Αυτό θα οδηγήσει, όπως υποστηρίζει η έκθεση, σε επιδείνωση της «δημογραφικής εξάρτησης» (ο αριθμός των ατόμων υπό καθεστώς απασχόλησης προς νέους) από 2,9 το 2019 σε 1,7 το 2070. Ωστόσο, η αύξηση της «δημογραφικής εξάρτησης» θα μπορούσε να βελτιωθεί εάν ταυτόχρονα το ποσοστό απασχόλησης στην ηλικιακή ομάδα 20-64 ετών αυξηθεί στο 85% έως το 2070.
Η έκθεση της Κομισιόν υπό τον τίτλο «Τhe future of social protection and of the welfare state in the EU», αναφέρει ότι η αύξηση του ποσοστού απασχόλησης κοντά στο 85% θα μπορούσε στην πραγματικότητα να οδηγήσει σε ακόμα μεγαλύτερο αριθμό ατόμων που εργάζονται σε σχέση με τον σημερινό αριθμό. Γι’ αυτό, είναι σημαντικό το ποσοστό απασχόλησης να διατηρείται σε υψηλά επίπεδα και να βελτιώνεται η απασχόληση μέσα από ορθές στρατηγικές του ίδιου του κράτους. Για παράδειγμα, στην περίπτωση της Κύπρου η εισαγωγή του Εθνικού Κατώτατου Μισθού εκ πρώτης όψεως δεν φαίνεται να έχει φέρει ανεργία όπως ήταν οι αρχικές φοβίες αλλά αντιθέτως βοήθησε την απασχόληση, γεγονός το οποίο ενεργεί θετικά και στο Ταμείο Κοινωνικών Ασφαλίσεων και κατ’ επέκταση στο Συνταξιοδοτικό Σύστημα.
Σε ό,τι αφορά την Κύπρο, τα στοιχεία της Eurostat καταδεικνύουν πως η κατάσταση είναι σαφώς καλύτερη συγκριτικά με άλλα κράτη μέλη της ΕΕ, ιδιαίτερα σε ό,τι αφορά το ποσοστό «ηλικιακής εξάρτησης» (η αναλογία δηλαδή των συνταξιούχων ατόμων 65 και άνω προς τον αριθμό των εργαζομένων). Με βάση τα στοιχεία, το ποσοστό «ηλικιακής εξάρτησης» στην ΕΕ την 1η Ιανουαρίου του 2023 ήταν στο 33,4% σε σχέση με 27,7% την 1η Ιανουαρίου του 2013. Δηλαδή, σε μια δεκαετία αυξήθηκε κατά 5,7%. Ωστόσο, στην περίπτωση της Κύπρου το 2023 το ποσοστό «ηλικιακής εξάρτησης» ήταν στο 24,7% και θεωρείται από τα πιο χαμηλά στην ΕΕ, μαζί με την Ιρλανδία (23,2%) και το Λουξεμβούργο (21,5%). Αντιθέτως, τα υψηλότερα ποσοστά που καταγράφηκαν ήταν σε Πορτογαλία (38%), Φινλανδία και Ιταλία που το ποσοστό και για τις δύο αυτές χώρες ήταν στο 37,8%. Το γεγονός ότι η Κύπρος είναι σε πολύ καλύτερη θέση συγκριτικά με άλλα κράτη μέλη φαίνεται και από τη διάμεση ηλικία. Ειδικότερα, την 1η Ιανουαρίου του 2023 η διάμεση ηλικία στην ΕΕ ήταν στα 44,5 έτη ενώ στην Κύπρο η διάμεση ηλικία ήταν στα 38,4, η οποία είναι η πιο χαμηλή ανάμεσα στα κράτη μέλη της ΕΕ σε αντίθεση με την Ιταλία που ήταν η υψηλότερη (48,4).
Σύμφωνα με έκθεση της Στατιστικής Υπηρεσίας Κύπρου η οποία καλύπτει τις δημογραφικές εξελίξεις στην Κύπρο, το ποσοστό φυσικής αύξησης του πληθυσμού είναι υψηλότερο από άλλα κράτη μέλη της ΕΕ. Επιπλέον, η ηλικιακή δομή του πληθυσμού είναι σχετικά νεαρότερη από τον μέσο όρο της Ευρώπης. Στην Κύπρο το ποσοστό ηλικιωμένων 65 ετών και άνω είναι από τα πιο χαμηλά στην Ευρώπη ενώ το ποσοστό των παιδιών κάτω των 15 ετών είναι από τα πιο υψηλά.
Ωστόσο, στην περίπτωση της Κύπρου ο δείκτης γεννήσεων στο τέλος του 2021 ήταν στο 1,39 ακολουθώντας μια φθίνουσα πορεία από το 1990 μέχρι σήμερα, η οποία σίγουρα χρήζει προσοχής. Σε γενικές γραμμές η κατάσταση του Συνταξιοδοτικού Συστήματος στην Κύπρο με βάση τις τρέχουσες συνθήκες δεν είναι ανησυχητική. Ανησυχητικό στοιχείο είναι ο χαμηλός δείκτης γεννήσεων, ο οποίος εάν διατηρήσει την ίδια καθοδική πορεία χωρίς τη λήψη μέτρων αντιστροφής, τότε μακροπρόθεσμα ενδέχεται να δημιουργηθούν πιέσεις στο Συνταξιοδοτικό Σύστημα και στις δαπάνες υγείας και κοινωνικής μέριμνας. Το πρόβλημα δεν έχει να κάνει με τη βιωσιμότητα του Ταμείου Κοινωνικών Ασφαλίσεων αλλά με τη δημογραφική αλλαγή η οποία συντελείται τα τελευταία χρόνια με απίστευτα γρήγορους ρυθμούς ως αποτέλεσμα και της απαίτησης της εργοδοτικής πλευράς για φθηνό και αναλώσιμο εργατικό δυναμικό, δημιουργώντας κοινωνικά προβλήματα αφού οι δομές του κυπριακού κράτους δύσκολα μπορούν να εντάξουν υπηκόους από τρίτες χώρες. Ενδεικτικό της κατάστασης είναι πως οι υπήκοοι τρίτων χωρών αυτή τη στιγμή είναι περισσότεροι από τους κοινοτικούς. Αναμφίβολα, η Κύπρος χρειάζεται το ξένο εργατικό δυναμικό για να καλύψει κενά στην αγορά εργασίας. Ωστόσο, αυτό δεν μπορεί να γίνεται εις βάρος της νόμιμης απασχόλησης και της τεκμηριωμένης ανάγκης για πλήρωση κενών θέσεων στη βάση των πραγματικών αναγκών της αγοράς εργασίας.
Για την περαιτέρω ισχυροποίηση του Συνταξιοδοτικού Συστήματος η ΣΕΚ υποστηρίζει πως η νέα φορολογική μεταρρύθμιση έχει ρόλο να διαδραματίσει. Φορολογίες οι οποίες αυξάνουν το εργατικό κόστος θα πρέπει να αποφευχθούν. Αυτό θα βοηθήσει στη μεγαλύτερη αύξηση του αριθμού των απασχολούμενων. Την ίδια ώρα θα πρέπει να υπάρξουν πολιτικές στη φορολογία εισοδήματος που θα λαμβάνουν υπόψη τη σύσταση της οικογένειας και τα δάνεια του νοικοκυριού και όχι μόνο τις καταθέσεις. Αυτό θα ενισχύσει την αύξηση του διαθέσιμου εισοδήματος για νοικοκυριά με δύο ή και περισσότερα παιδιά. Επιπλέον, έμφαση θα πρέπει να δοθεί στην ενίσχυση του 2ου Πυλώνα για εδραίωση των Ταμείων Προνοίας στα πλαίσια και του διαλόγου για τη μεταρρύθμιση του Συνταξιοδοτικού Συστήματος.
Τέλος, ως ΣΕΚ επαναλαμβάνουμε τη θέση πως οι έλεγχοι των αρμόδιων υπηρεσιών του κράτους για πάταξη της αδήλωτης εργασίας και για συλλογή των εκατομμυρίων ευρώ που χρωστούν κάποιοι προς το Ταμείο Κοινωνικών Ασφαλίσεων θα πρέπει να εντατικοποιηθούν. Ισχυρή ρευστότητα για το Ταμείο Κοινωνικών Ασφαλίσεων σημαίνει ισχυρή ευημερία για τους εργαζόμενους και την οικονομία γενικότερα.
*Τμήμα Οικονομικών Μελετών ΣΕΚ
